چگونه مباحثه کنیم(قسمت دوم)
عوامل ارتقاء کیفیت مباحثه: 1 . فراگیرى و مطالعه درس، 2.انتخاب هم مباحثه، 3 .رعایت مراحل مباحثه، 4 حاضر شدن بموقع در مباحثه علل تکمیلى
یکی از عللی که باعث می شود بسیاری از طلاب پس از مدتی از مباحثه دلزده شوند: پویا و جذاب نبودن مباحثات است.
در مقاله پیشین درباره مباحثه با شما سخن گفتیم. اینکه جایگاه و اهمیت مباحثه کجاست و چه فوائدی دارد. در این نوشتار به بررسی علل و عواملی خواهیم پرداخت که در بهبود کیفیت مباحثه اثر گذارند.
یکی از عللی که باعث می شود بسیاری از طلاب پس از مدتی از مباحثه دلزده شوند:پویا و جذاب نبودن مباحثات است.
ممکن است مباحثه ای شرایط کامل خود را دارا باشد اما پویا نباشد. به عبارت دیگر مباحثه نیز از جمله کارهایی است که میتواند رشد کرده و به حد کمال خود برسد.
حال اینکه کیفیت مباحثه چطور بالا میرود و برای این کار چکار باید کرد از جمله مسائلی است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.
عوامل ارتقاء کیفیت مباحثه
نمونه نیکوى مباحثه بستگى به عللى دارد که برخى به عنوان عامل اصلى و بعضى تکمیلى آن باید مورد توجه قرار گیرد تا موجب ارتقاء کیفیت مباحثه و در نتیجه رشد صحیح و سریع علمى شود.
عوامل موثر درایجاد مباحثه عبارتنداز
1 . فراگیرى و مطالعه درس
میزان و کیفیت مطالعه درس در مباحثه آن بسیار موثراست .اولین مرحله براى درس پیش مطالعه است .
پیش مطالعه درس استاد دست کم در مدت نیم ساعت کمک بسیار موثرى در فهم نقاط مشکل و مبهم درس کرده و آنرا بصورت سئوالات در ذهن مطرح مى کند.
این مطالعه اگر تنها از روى متن درس باشد زمینه مساعدى را در ذهن انسان براى جذب کامل مطالب و محتواى درس استاد فراهم مى کند.
دومین مرحله مطالعه مربوط به مباحثه همان درس مى باشد. دراین مرحله حداقل باید یادداشت هاى درس (جزوه درس ) و حواشى آن مرور شود و همچنین با برنامه ریزى و تقسیم کار به کمک مطالعات خارجى درس بر معلومات افراد مباحثه کننده و حجم مطالب علمى افزوده شود تاافراد با دست پر حاضر شوند.
این امر یکى از عوامل مهم مباحثه صحیح است که بایستى مورد توجه قرار گیرد.
2.انتخاب هم مباحثه
درانتخاب هم مباحثه باید دقت بسیار به عمل آورده و تنها جنبه درسى آن مورد توجه نباشد بلکه تقوى اخلاق تعهد و شخصیت طرف مقابل را باید کاملا بررسى کرد و با بصیرت و آگاهى فردى را برگزید که موجب رشد و کمال انسان در همه ابعاد گردد.
در آداب المتعلمین چنین آمده است : بر دانش پژوه است که از مناظره باانساهاى کژاندیش بپرهیزد چه اخلاق و روحیات و تماس با چنین افرادى در روحیات انسان موثراست .
3 .رعایت مراحل مباحثه
در مطالعه سعى شود که مراحل زیر بدقت مورد توجه قرار گیرد:
الف :ابتداء متن درس با رعایت دقیق ادبى واعراب گذارى بگونه اى قرائت گردد که شنونده خلاصه مطالب واصول کلى آن را بخوبى دریابد.
مطالب درس ازخارج گفته شود:
توضیح مطالب خارج از متن کتاب باید بشکلى باشد که مطالب بصورت محور بندى و دسته بندى شده در قالب سئوال و جواب بین افراد طرح شود. شیوه ورود و خروج در بحث بطوریکه از محل مناسبى شروع شده باشد و همه زوایاى آن را در بر بگیرد کمک موثرى در فهم دقیق مطالب مى نماید.افزون بر آن تکرار فرازهاى مهم درس بوسیله جمع مباحثه کننده در یادگیرى مطالب ما را یارى مى کند.
ج : سومین مرحله مباحثه تطبیق متن کتاب با آنچه از خارج متن گفته شده مى باشد و در صورتى که کتاب به عربى نوشته شده ترجمه واژه به واژه آن (تحت اللفظى ) با رعایت تمام نکات مورد توجه مولف لازم است .
4 حاضر شدن بموقع در مباحثه
عدم رعایت این امر مهم موجب مسائلى مى شود که در مجموع کیفیت مباحثه را کاهش مى دهد.
بى توجهى باصول و ضوابط مباحثه بى نظمى و سستى در تشکیل منظم مباحثه موجب کاهش تدریجى روحیه تلاش و شوق وانگیزه درسى مى شود چنانکه امام على[ ع] مى فرماید:اوصیکما... بتقوى الله و نظم امر کم 10 و بر عکس حاضر شدن به موقع و تشویق کردن یکدیگر بنظم و مطالعه قبلى در روحیه افراد وارتقاء کیفیت مباحثه بسیار موثراست .
علل تکمیلى
در کنار علل اساسى فوق عوامل دیگرى به عنوان تکمیل کننده هدف ما نقش دارنداهم این عوامل عبارتنداز:
لازم است مباحثه با درس استاد پیش برود زیرا با مرور زمان زوایا و نکات دقیق فراموش مى شود و در نتیجه تمام مطالب در خاطره نمانده تا در جلسه مباحثه درح گردد و دراطراف آن بحث شود از طرف دیگر چون درس بعدى استاد مکمل و براساس درس قبلى اوست .
1. مباحثه بایداز نظر موضوع هم آهنگ با درس باشد واز نظر زمانى باید پیش از شروع درس جدیدانجام پذیرد همچنین لازم است گفته شود: نباید مباحثه همزمان بااقامه نماز جماعت باشد که این عمل توهین به فریضه نماز و برخلاف آرمان مقدس ماست .
2 .پرهیزاز مزاح ولجبازى و نپذیرفتن حرف دیگران اگر چه حق با شما باشد. دراین خصوص روایات متعددى وارد شده است . زیرا مراء قلب را میرانده و حقایق را مجهول مى گذارد. سعى شود که مطالب درس استاد روشن شود نه اینکه نظراشتباه یک طرف اثبات شود. نباید گذاشت خودخواهى و خودمحورى بر فضاى مباحثه حاکم شود. و در صورت وجود چنین صفتى افراد مباحثه کننده همدیگر راارشاد وازاین صفت زشت برحذر دارند.
اگر هم مباحثه اى پس ازارشاد و تذکر باز هم به اشتباهات خود ادامه داد باید مباحثه را ترک کرد.
3 .در مباحثه همگى باید ضعف ها واشکالات یکدیگر را - نه با تندى و خشم - بلکه با مهربانى و بصورت دوستانه تذکر داده و حل کنند.
اگراحساس مى شود که دوست هم مباحثه اى ما بدلائلى ازادامه مباحثه ناراضى است باید حتى المقدور سعى در حل مشکلات و ضعف ها کرد. درصورت وجود علت قابل قبول بهتراست آن فرد با کنار رفتن خود دوستش را در تصمیم گیرى آزاد بگذارد.
نباید بانگیزه استفاده از دوست سطح بالاتر موجب ناراحتى روحى او فراهم شود بلکه با پیدا کردن کسى که هم سطح ما باشد مشکلات طرفین را حل نمائیم .
4.اداره کننده مباحثه نباید مسائل دوراز ذهن و بى ارتباط یا کم ارتباط با مطلب مورد مباحثه را مطرح کند. و نیز باید پاسخ به اشکالات پس از طرح تمام مباحث و روشن شدن اصل اشکال و سئوال باشد. عدم رعایت این اصل موجب مى شود که دوستان مباحثه گر سئوال و ضرورت و حتى جواب آن را درک نکنند.
